نوشیدن چای از دیرباز در ایران مرسوم بوده و ایرانی‌ها به استفاده از این نوشیدنی پس از غذا یا در ساعات دیگر شبانه‌روز عادت دارند. اما نوع دیگری از چای به‌نام چای سبز وجود دارد که برخی آن‌را محصول کشور چین می‌دانند و در چین نیز نوشیدن آن از گذشته‌ای دور مرسوم بوده است و اخیراً نیز استفاده از آن زیاد توصیه میشود، همچنان در میان ایرانی‌ها رواج ندارد. شاید عدم آگاهی از خواص این نوشیدنی موجب شده باشد که هنوز چنان که باید و شاید چای سبز نتوانسته باشد جای خود را در میان نوشیدنی‌های محبوب ایرانی‌ها باز کند.
البته آگاهی از این نکته که چای سبز خاصیت چربی‌سوزی و لاغرکنندگی دارد شاید بتواند به اسقبال مردمی از این نوشیدنی در جامعه ایران کمک کند. بنابر اطلاعات پزشکی که در این باره انتشار یافته است چای سبز را شاید بتوان تنها چربی‌سوز غیرمضر و غیرخطرناکی توصیف کرد که در بازار ایران موجود است. چای سبز علاوه بر اینکه برای سلامت انسان مضر نیست فواید بسیار زیادی نیز دارد. چای سبز از مؤثرترین مکمل‌های غذایی مصرفی برای کاهش وزن است که میتواند در کم کردن وزن مؤثر باشد. بنا بر تحقیقات اخیر، اگر چای سبز به همراه یک سری تغییرات مناسب در عادات غذایی و زندگی افراد استفاده شود، میتواند در سوزاندن چربیهای بدن و بالابردن متابولیسم و کاهش اشتها کمک کند.
انواع چایی و مزایای چای سبز
در مجموع سه نوع چای وجود دارد: چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ (نوعی چای چینی). مزیت چای سبز بر چای های دیگر این است که کمتر تحت تأثیرقرار گرفته و ترکیبات موجود در آن پایدار باقی میماند. چای سبز به عنوان یک ترکیب ضدسرطان و آنتی اکسیدان شناخته شده است. تحقیقات نشان می دهد که نوشیدن مرتب چای سبز می تواند در پیشگیری و درمان بیماریهای لاعلاجی مثل سرطان بسیار موثر باشد.
گیاه چای گل بزرگی است که دارای برگهای همیشه سبز است و بومی کشور چین است و در آن کشور بیش از پنج هزار سال مورد مصرف بوده است. امروزه چای در تمامی نقاط آسیا و بخشهایی از خاورمیانه و آفریقا نیز کشت می شود.
چای سیاه تخمیر داده می شود و به اندازه چای سبز سالم نیست. چای سبز تخمیر داده نمی شود و چای اولانگ نیمه تخمیر شده است. برخلاف چای سیاه که عمل آوردن و تخمیر آن کار بسیاری می‌برد، چای سبز از بخاردادن برگهای تازه گیاه چای به دست آمده که نیاز به تخمیر زیاد و تغییر رنگ ندارد. بعد از بخار دادن، برگ‌ها را به کمک هوای داغ خشک میکنند، محصول به دست آمده یک چای به رنگ سبز کمرنگ مایل به زرد است که طعم آن کمی تلخ است.
ترکیبات گیاه چای
غنچه برگ و برگ های جوان، بهترین بخش چای سبز هستند. چای حاوی کافئین، آلکالوییدهای پورین، تئوفیلین و تئوبرومین است. اما فعال ترین ترکیبات موجود در آن عبارتند از "پلی فنول ها" که بسیاری از خواص درمانی چای، ناشی از وجود آنهاست.
برخی از خواص چای سبز مربوط به ماده ای به نام کاتچین است که فعالیت آنتی اکسیدانی آن بسیار بالا بوده و نسبت به آنتی اکسیدانهای معروفی چون ویتامینهای C و E بسیار قویتر عمل می کند.
پلیفنول که عامل تعیین رنگ در بعضی از گیاهان است، در کاهش وزن و لاغری بسیار مفید است و با بالا بردن حرارت بدن و صرف انرژی باعث سوختن چربیها میشود.
تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف چای سبز برای سلامت قلب افرادی که دارای تری‌گلیسیرید بالا هستند نیز بسیار مفید است. آزمایش‌ها نشان داده‌اند کاتچین‌های موجود در چای سبز، به خصوص اپیگالو کاتچین گالات(EGCG) که با میزان مصرف نسبت مستقیم دارد مانع از فعالیت لیپاز پانکراس (آنزیمی که به‌وسیله پانکراس ترشح میشود و چربیها را هضم می‌کند) میشود. در نتیجه این عملیات، سرعت شکستن چربیها و تبدیل آنها به تری‌گلیسیرید و همچنین افزایش تری‌گلیسیرید در خون بسیار آهسته صورت میگیرد. با توجه به اینکه افزایش تری‌گلیسیرید بعد از خوردن غذا یکی از مشخصه‌های بیماری گرفتگی رگ‌هاست، مصرف چای سبز همراه با غذا، بسیار مفید است.
مصرف چای سبز سیستم عصبی بدن شما مقاومتر میشود و آرامش اعصاب و دوری از فشارهای عصبی را برای شما به ارمغان می‌آورد. از آنجایی که بسیاری از بیماریها ارتباط مستقیم با استرس و سیستم عصبی دارند، مصرف این فرآورده را میتوان به‌عنوان دارو برای تمام بیماریها مفید دانست.
مروری بر خواص چای سبز
پیشگیری و درمان سرطان:
چای سبز حاوی ترکیباتی بنام کاتچین، فیتوکمیکال و پلیفنول است که این ترکیبها نوعی آنتی اکسیدان محسوب می شوند. آنتی اکسیدان قابلیت مبارزه با سلولهای سرطانی را داراست. این ترکیب می تواند از رشد سلولها و تومورهای سرطانی جلوگیری کند. میزان شیوع سرطانهایی چون پستان، کولون، پوست، پانکراس و معده در بین افرادی که چای سبز می نوشند بسیار کمتر است.
همچنین اشخاص مبتلا به سرطانهایی نظیر سرطان خون، ریه، معده، سینه و روده که چای سبز مصرف میکنند به درمان بیماری خود کمک عمدهای می کنند. محققیق نوشیدن چای سبز را عاملی برای جلوگیری از ابتلا به سرطان می دانند چراکه میزان آنتی اکسیدانهای موجود در آن ۱۰۰ برابر تأثیرگذارتر از ویتامین C و ۲۵ برابر تاثیرگذارتر از ویتامین E است. توجه کنیم که ویتامین C و E به عنوان دو آنتی اکسیدان مهم مطرح هستند. به این ترتیب با مصرف چای سبز و دریافت آنتی اکسیدان، بدن در مقابل ابتلا به سرطان مصون می شود. اما چای سیاه فاقد چنین خاصیتی است. مطالعات حاکی از آن است که مصرف بیشتر چای سبز با کاهش بروز سرطان سینه ارتباط دارد.
جلوگیری از بیماریهای قلبی عروقی:
یکی از عوامل اصلی امراض و حمله های قلبی، وجود کلسترول بالا در خون انسان است. چای سبز علاوه بر ویتامینهای A و Cخود، باعث کاهش کلسترول در خون نیز می شود که این موضوع خطر حمله قلبی و امراضی از این دست را پایین می آورد.
همچنین مصرف چای سبز می تواند از بروز بیماریهای قلبی عروقی جلوگیری کند. مصرف روزانه چای سبز میتواند تا ۶۱ درصد از بروز بیماریهای قلبی بکاهد. وجود رادیکالهای آزاد در سرخرگ می تواند منجر به بروز بیماریهای قلبی عروقی شود. در حالی‌که کاتچین موجود در چای سبز قادر است از پوشش درونی سرخرگ در برابر رادیکالهای آزاد محافظت کرده و به این وسیله از بروز بیماریهای قلبی جلوگیری کند. در ژاپن با وجود اینکه استعمال سیگار بسیار رایج و معمول است اما کمترین آمار بیماریهای قلبی در آنها گزارش شده است. عده ای دلیل این کاهش را مصرف زیاد چای سبز می دانند.
همچنین از آنجاییکه چای سبز موجب کاهش کلسترول بد خون، تری‌گلیسیرید و فیبرینوژن (پروتئینی در خون که در شکل گیری لخته خون نقش دارد) می شود، به این وسیله قادر است از بروز آرترواسکلروز (سخت شدن سرخرگها) پیشگیری کند. پژوهشگران معتقدند حتی پس از سکته قلبی نیز مصرف چای سبز باعث ترمیم سلولهای آسیب دیده رگها و قلب می شود و روند ترمیم سلولها را تسریع می کند.
نکته دیگر این است که معمولاً بعد از حمله قلبی پروتئینهایی در بدن تولید می شود که مرگ سلولی را به همراه دارد، درحالی که کاتچین موجود در چای سبز فعالیت این پروتئین را متوقف کرده و به این وسیله سکته های مغزی و قلبی را به حداقل رسانده و سرعت بهبود را افزایش می دهد. یکی از عناصر فعال در چای سبز به اندازه آسپرین از تجمع پلاکتهای خونی جلوگیری می کند که این امر گردش خون را بهبود می بخشد.
کاهش تری گلیسیرید:
کاتچین موجود در چای سبز فعالیت آنزیم لیپاز (آنزیم مسوول هضم چربیها) پانکراس (لوزالمعده) را مهار می کند. در نتیجه، شکسته شدن چربی و تبدیل آن به اجزای قابل جذب با سرعت بسیار کمی صورت میگیرد. با توجه به اینکه افزایش تری‌گلیسیرید خون بعد از مصرف هر وعده غذایی یک ریسک فاکتور در بروز بیماریهای قلبی است، مصرف یک فنجان چای سبز در بین وعده های غذایی روشی مناسب در کاهش تری گلیسیرید خون است.
کاهنده فشارخون:
استفاده از مقدار مناسب از چای سبز به صورت روزانه احتمال بروز پرفشاری خون را تا ۶۴ درصد کاهش میدهد.
جلوگیری از دیابت:
معمولاً با افزایش سن، قندخون هم کم کم بالا میرود، خصوصاً اگر به رژیم غذایی خود توجه کافی نداشته باشیم. وزن به مرور زمان بالا رفته و به دنبال آن احتمال بروز دیابت نوع دو هم افزایش می یابد. مصرف روزانه پنج فنجان چای سبز می تواند از بروز دیابت جلوگیری کند. چای سبز قادر است از عوارض ناشی از دیابت همچون آب مروارید و بیماریهای کلیوی به طرز معجزه آسایی جلوگیری کند. به نظر می رسد اصلی ترین مکانیسم، مهار کردن فعالیت آنزیم آمیلاز بزاق و روده (آنزیم مسئول هضم نشاسته) است. با مهار شدن فعالیت این آنزیم، نشاسته با سرعت بسیار آهستهای می شکند و در نتیجه قندخون با سرعت کمی بالا می رود. مصرف چای به همراه یک وعده غذایی سرشار از کربوهیدرات منجر به کاهش سرعت رها شدن گلوکز و کاهش جذب آن می شود و به این وسیله از ترشح انسولین جلوگیری می کند.
ضد انعقاد:
چای سبز خون را رقیق و از لخته شدن خون جلوگیری می کند. با مصرف گوشت و روغنهای غیراشباع گیاهی مثل روغن ذرت و سویا ترکیباتی در بدن ایجاد می شود که منجر به ایجاد پلاکهای خونی می شود، در حالی که با مصرف چای سبز می توان از ایجاد لخته های خونی جلوگیری کرد.
چای سبز و جوانی:
چای سبز را به عنوان داروی ضدپیری (Anti – Aging) می شناسند. دلیل اصلی آن وجود میزان قابل توجهی آنتی اکسیدان در چای سبز به ویژه آنتی اکسیدانهای مؤثر در حفظ شادابی و جوانی است. آنتی اکسیدانها یکی از شاخصترین عوامل برای حفظ سلامتی و شادابی سلولهای بدن اند که باعث به تعویق انداختن شروع روند پیری سلولها هستند.
کاهش وزن و چای سبز:
با مصرف چای سبز متابولیسم (سوخت و ساز) چربیهای بدن تسریع می شود و به این ترتیب چربی اضافی در بدن ذخیره نمیشود. چای سبز قادر است جذب رودهای گلوکز و چربی را کاهش دهد و به این وسیله منجر به کاهش وزن در فرد می شود. ثابت شده که افرادی که چای سبز مصرف می کنند دارای وزن پایین تری نسبت به افرادی هستند که چای سبز مصرف نمیکنند. چای سبز مانع از ذخیره گلوکز در سلولهای چربی میشود. به این ترتیب میتوان از مصرف چای سبز، کنترل میزان مصرف کربوهیدراتها (قندها) و ورزش مداوم به عنوان مثلثی برای حفظ سلامتی و تناسب اندام نام برد.
چاى سبز و عصاره آن باعث افزایش سوخت کالرى و چربیهاى ذخیره شده بدن و در نتیجه باعث کاهش وزن مىشود. تحقیقات پیشین بر روى حیوانات نشان داده که عصاره چاى سبز باعث افزایش فرآیند «ترموجنسیز» مى شود. این فرآیند مربوط به تولید گرماى بدن است که در اثر هضم، جذب و متابولیسم غذاها در بدن ایجاد مى شود. این تحقیقات مشابه این فرآیند را بر روى انسان نیز اثبات کرده است. کافئین چاى سبز همچنین باعث افزایش ۲۸ تا ۷۰ درصدى ترموجنسیز در بدن مى شود. وقتى که «افیدرین» برگ به چاى سبز همراه با کافئین افزوده مى شود، این خاصیت دو برابر مى شود. در چاى سبز مادهاى به نام EGCG نیز وجود دارد که ترکیب این ماده و کافئین و افیدرین اثر بیشترى بر روى این فرآیند دارد. اما نکتهاى که وجود دارد این است که مصرف چاى سبز و استفاده از کپسولهاى آن به تنهایی و به سرعت باعث کاهش وزن نمىشود و باید علاوه بر مصرف آن، از رژیم غذایى مناسب و ورزش متناوب و مداوم نیز استفاده کرد تا به نتیجه مطلوب رسید. چای سبز به عنوان فاکتوری که واقعاً باعث افزایش سرعت متابولیسم می شود به اثبات رسیده و شما می توانید ۷۰ الی ۸۰ کالری اضافی دریافتی خود را نیز با نوشیدن چای سبز در روز بسوزانید.
پوست و چای سبز:
آنتی اکسیدانهای موجود در چای سبز سلولهای پوست را در مقابل آسیبها به ویژه رادیکالهای آزاد که یکی از عوامل ایجاد سرطان و افتادگی و آسیب به پوست اند، محافظت می کند. به این ترتیب چای سبز مانع از بروز سرطان، افتادگی و چروک خوردن پوست به ویژه پوست صورت می شود.
چای سبز و ورم مفاصل:
پژوهشگران چای سبز را به عنوان دارویی برای کاهش خطر ابتلا به ورم مفاصل ناشی از روماتیسم معرفی می کنند. این تاثیر با توقف فعالیت آنزیمهای تخریب کننده و تحلیل برنده غضروف مفاصل ایجاد می شود.
چای سبز و استحکام دندانها و استخوانها:
این نوع چای حاوی ماده ای بنام فلورین (flourine) نیز هست. فلورین سبب می شود تا ساختار داخلی دندانها محکم شود و از تضعیف مینا و پوسیدگی دندان جلوگیری بعمل آید. درصد بالای فلوراید چای سبز عمده ترین دلیل تأثیر مثبت آن بر دندان و استخوانها است. به این ترتیب، درصد بالای فلوراید در چای سبز می تواند استخوانها و دندانها را در مقابل آسیب، به ویژه پوسیدگی و پوکی محافظت کند.
آرامبخش و ضد استرس:
این نوشیدنی گیاهی نوعی آرام بخش نیز محسوب میشود. با نوشیدن این چای سیستم عصبی بدن شما مقاومتر شده، آرامش اعصاب و دوری از فشارهای عصبی را برای شما به ارمغان می آورد. از آنجایی که بسیاری از بیماریها ارتباط مستقیم با استرس و سیستم عصبی دارند، نوشیدن این چای را می توان به نوعی داروی تمام عیار بیماریها نام برد.
عملکرد مغز و چای سبز:
چای سبز فعالیت سلولهای مغز به ویژه بخشهای مربوط به حافظه را تقویت و تحریک می کند. از طرفی چای سبز باعث کاهش میزان استیل کولین در سلولهای مغز شده و با این عمل مانع از تخریب سلولهای مغز و بروز بیماری آلزایمر می شود. از طرفی آنتی اکسیدانهای موجود در چای سبز مانع از تخریب سلولهای مغز که عامل اصلی بروز بیماری پارکینسون است، می شود. به عبارتی، آنتی اکسیدانهای چای سبز با به تعویق انداختن قرار گیری سلولهای مغز در فاز پیری و فرسودگی، مانع از ابتلا به پارکینسون می شوند.
آسم و چای سبز:
تئوفیلین موجود در چای سبز در حکم داروی گشادکننده برونش (برونکودیلاتور) است که باعث آرامش و رفع التهاب و حساسیت دستگاه تنفس (بافتهای آسیب دیده) می شود. از این رو نوشیدن چای سبز برای افراد مبتلا به آسم یا افرادی که به دلیل مشاغل ویژه ای که دارند (مثل کارگران کارخانه های سیمان) یا در مناطق خاصی زندگی می کنند (ساکنان مناطق سردسیر)، توصیه می شود.
دیگر فواید:
چای سبز همچنین قادر است کبد را سم زدایی کرده و از تجمع چربی در کبد جلوگیری کند. چای سبز نقص و کمبود استروژن را در دوران یائسگی جبران کرده و از پوکی استخوان جلوگیری می کند. در نهایت اینکه چای سبز منجر به ایجاد آرامش روح و روان شما می شود و در نتیجه، مصرف آن برای رفع خستگی توصیه می شود.